بی گل برگ های همان طور که از نامشان پیداست فاقد گل برگ میباشند ولی بعضی از تیرههائی که در این طبقه قرار میگیرند واجد گل برگ میباشند این گل برگها حقیقی نبوده و از تغییرات قسمتهای دیگر گل مخصوصا نافه به وجود آمدهاند.
مجموع بی گل برگان با گل های تک جنس
از این مجموعه گونه های دارویی راسته های سانتالال، اورتیکال و آمنتال را بررسی می کنیم
راسته سانتالال (Santalales)
تیره دارواش (Loranthaceae)
دارواش (.viscum album L)
نباتات این تیره در نواحی گرم و مرطوب میرویند. یکی از گیاهان فراوان این تیره، دارواش است که گیاهی نیم انگل است که معمولا بر روی درخت سیب، ولی در شمال کشور، بر روی درختان ممرز، انجیلی و بید نیز میروید. برگهای آن دارای کلروفیل است و در قاعدهی ساقه آن مکینههایی است که در پوست گیاه میزبان فرو میروند و شیره گیاهی آن را جذب میکنند و از آن تغذیه مینماید.
دارواش گیاهی است که گل های نر و گل های ماده آن در روی یک پایه و بر روی شاخههای مختلف قرار دارد. گل نر آن از ۴ گل برگ و ۴ پرچم تشکل یافته و پرچمهای آن فاقد میله ولی دارای کیسه گرده متعددی میباشد که به کاسبرگ ها چسبیده هستند. گل ماده نیز از ۴ گل برگ و ۲ برچه تشکیل شده که به هم دیگر و همین طور کاسبرگ ها چسبیده هستند.
خانه و حفره تخمدانی مشخص در آنها وجود ندارد و تخمکها که به کیسه جنینی کاهش یافتهاند در روی تودهای که فضای داخل تخمدان را پر میکند قرار دارند. میوهی آن دسته، سفید رنگ و دانه آلبومن دار میباشد. میوه دارواش صرف تغذیه پرندگان میشود و دانه توسط آنها پراکنده میگردد.
شاخههای جوان برگدار آن را معمولا در زمستان هنگامی که درختان را قطع میکنند، جمع آوری مینمایند. پس از جمع آوری، آنها را به طور دستهای در معرض جریان هوا آویزان، یا در خشک کن با حداکثر ۴۰ درجه سانتی گراد خشک میکنند.
اندام های مورد استفاده برگ ها ساقدهای جوان و میوه است. مهم ترین ماده ی مؤثر این گیاه کولین، ویسکالین، ویسکوفلاوین، استیل کولین، اینوزیتول، مولکول ورباسکوسیدو مانیتول میباشد. خواص درمانی؛ پائین آورنده فشار خون، مدر مسکن، خواب آور و ضد توموری از مهمترین خواص درمانی این گیاه به حساب میآید.
مقدار سه گرم روزانه به صورت دم کرده استفاده شود. برگ های این گیاه در گذشته در پایین آوردن فشار خون، رفع تصلب شرائین، عوارض بیماران مبتلا به صرع استفاده میشده میوهی آن در افزایش نیروی جنسی مورد استفاده بوده است.
راسته بیدها (Amentales)
از این راسته به بررسی گونه های دارویی تیره های بید، بلوط، گردو، ممرز و فندق میپردازیم.
تیره بلوط (Fagaceae)
پیاله داران گیاهانی درختی هستند که در نواحی معتدل نیمکره شمالی می رویند. غالب درختان جنگلی جزء این تیره محسوب می شوند. درختان این تیره را از این رو پیاله داران می گویند که میوه آنها در کاسه کوچکی شبیه پیاله قرار دارد. پیاله از نموو اتصال برگگهای گل به یکدیگر تشکیل می شود.
گیاهان این تیره درختان و درختچه هائی با برگ های متناوب ساده و گوشوارک ریزان هستند. گل های آن همیشه یک جنسی و یک پایه است به ندرت دو پایه هرمافرودیت و یا پلی گام هستند، گل آذین نر شاتون و هر گل نر دارای پریگون مرکب از ۷۴ گل برگ پیوسته (یا مضاعف از ۱۴۸ جزء) میباشد، تعداد پرچمهای آن مساوی یا بیشتر از تعداد گل برگ است.
گل آذین ماده به صورت خوشه، گرزن و یا ترکیبی از آنها است. گل آذین دارای معدودی گل میباشند و گاهی فقط از یک گل تشکیل شده است که حجرههای آن تعداد گل برگ است.
گل آذین ماده به صورت خوشه، گرزن و یا ترکیبی از آنها است. گل آذین دارای معدودی گل میباشند و گاهی فقط از یک گل تشکیل شده است که حجرههای آن ناقص است و هر حجره دو تخمک دارد. میوه فندقه و در داخل پیاله ای که منشاء ساقه دارد قرار میگیرد.
شاه بلوط (.Castanea sativa Mill)
ارتفاع شاه بلوط به ۳۰ تا ۴۰ متر میرسد. در ایران در ارتفاعات گیلان مخلوط با سایر درختان جنگلی دیده میشود. برگهای آن متناوب و ساده و دندانه دار میباشد.
گل آذین نر آن به صورت شاتون و قائماند و هر گل نر دارای پریگون مضاعف و تریمر میباشد. یعنی پوشش گل از ۶ قطعه تشکیل شده که در دو ردیف قرار میگیرد و در داخل آن ۸ تا ۱۲ پرچم دارد. گل آذین ماده گرزن است. مرکب از سه گل که توسط پیالهی خارداری احاطه شده است. هر گل ماده دارای پریگون مضاعف و تریمر است و مادگی آن از ۳ یا ۶ برچه تشکیل شده است که در داخل هر حجره ۲ تخمک وجود دارد.
در شاه بلوط سه میوه در یک پیاله تشکیل میشود ولی یک یا دو عدد از آنها رشد میکند و میوه سوم لاغر و کوچک میماند. پیاله بسته و خاردار میباشد و توسط چهار شکاف باز میشود. میوه آن دارای مواد نشاسته ای است و خوراکی می باشد.
بلوط ( Quercus castaneifolia C.A. Mey )
در این جنس پیاله فقط قسمتی از میوه را میپوشاند. اندام های مورد استفاده عبارت از میوه، پوست (جفت، مازو) برگ و گال.
میوه بلوط را هنگامی که کاملا رسیده و از پیاله های خود جدا شدهاند جمع آوری میکنند. سپس بر میدهند با این کار نشاسته موجود در آن تبدیل به صمغ نشاسته میشود و تانن تلخ آن از بین میرود این میوه بلوط یک ماده غذایی بهداشتی برای کسانی است که به اسهال های شدید و ورم غدد مبتلا هستند.
برگ های تازه بلوط برای زخمهایی که دیر التیام یابنده به کار میبرند. گال درخت را برای تهیه تانن خالص که موارد استفاده در داروسازی دارد از جمله توقف خون ریزی دماغ یا زخمها، غرغره و مرهم استفاده میکنند.
گال ها در اثر نیش حشرات در پوست درخت به وجود میآید. مهم ترین ترکیبات ثانويه تانن و ویتامینهای Cو B اسید گالیک در پوست، برگ تانن و اسید مالیک دارد مواد موجود در میوه و در گال، تتن و رزین است.
گونه های بلوط غرب عبارتند از: بلوط ایرانی و دارمازو که گونه اخیر مورد حمله حشرات قرار گرفته و از پیله آنها محصولاتی به نامهای مازوج، قلقلات و زشکه به دست می آید که در دباغی و چرم سازی مورد استفاده قرار میگیرند. گز علفی نیز یکی دیگر از این محصولات است که در شیرینی سازی به کار میرود و به وسیلهی برخی از گونه های بلوط تولید میشود.